آموزش, مهارت های جانبی
ارتباط چشمی چیست؟ | آموزش صفر تا صد برقراری تماس چشمی موثر
برقراری ارتباط چشمی (eye contact) یکی از اولین چیزهایی است که وقتی حرف از زبان بدن و برقراری ارتباط غیرکلامی به میان می‌آید، به ذهن متبادر می‌شود.
ارتباط یا تماس چشمی یکی از ارکان اساسی برقراری ارتباط است. تا آنجا که به سختی می‌توان باور کرد در یک ارتباط بدون برقراری رابطه چشمی، یک پیام به صورت کامل منتقل شده است.
ویلیام شکسپیر می‌گوید: «چشم دروازه‌ای به سوی روح است.»
به همین دلیل است که گاهی می‌توانیم یک پیام طولانی و ظریف که بیان آن به کلمات و جملات زیادی نیاز دارد را تنها با یک یا چند نگاه مختصر به دیگران منتقل کنیم.
بنابراین برقراری ارتیاط چشمی موثر یکی از مهارت‌هایی است که لازم است هر فرد، فارغ از جایگاه و هدفی که دارد برای یادگیری آن زمان و انرژی اختصاص دهد. حتی اگر نمی‌خواهید به صورت حرفه‌ای فن بیان یاد بگیرید هم لازم است بر روی این مهارت سرمایه‌گذاری کنید.
در این یادداشت به شما آموزش می‌دهیم که چگونه با برقراری تماس چشمی موثر، در هر موقعیتی از روابط شخصی گرفته تا روابط کاری، اعتماد به نفس بالاتری داشته باشید و بر دیگران اثر بگذارید.
ارتباط چشمی چیست؟
در یک تعریف کلی، ارتباط چشمی به نوعی برخورد نگاه‌ها گفته می‌شود که در آن افراد به طور مستقیم به چشمان یکدیگر نگاه می‌کنند. این عمل نوعی ارتباط غیرکلامی است و ابزار مهمی برای برقراری ارتباط به شمار می‌رود.
تفاوت ارتباط چشمی و خیره نگاه کردن (زل زدن) چیست؟
اگرچه در هر دو مورد زل زدن یا خیره شدن و ارتباط چشمی، به چشمان طرف مقابل نگاه می‌کنیم اما تفاوت‌های ظریفی میان این دو وجود دارد که باعث می‌شود معنای مجزایی داشته باشند و احساسات مختلفی را برانگیزند.
ارتباط چشمی، نگاهی مستقیم و پایدار است که تنها چند ثانیه ادامه پیدا می‌کند و در آن نشانه‌هایی از توجه، احترام، علاقه و صداقت وجود دارد. همچنین احساس صمیمیت و نزدیکی به وجود می‌آورد و برای موقعیت‌های اجتماعی مختلف مناسب است.
اما زل زدن یا خیره نگاه کردن اغلب بیش از ۱۰ ثانیه طول می‌کشد و احساس ترس، بی‌ادبی، تجاوز و خصومت را القا می‌کند. زل زدن ممکن است باعث ایجاد احساس ناامنی و آزردگی در طرف مقابل شود و حتی در برخی فرهنگ‌ها نوعی هتک حرمت تلقی می‌شود.
اهمیت ارتباط چشمی در ارتباطات شخصی و شغلی
همانطور که در مقدمه گفتیم، ارتباط چشمی یکی از مهم‌ترین ارکان زبان بدن است و از این رو نقشی اساسی در برقراری ارتباط مؤثر ایفا می‌کند.
همۀ ما تجربیاتی داریم که ثابت می‌کند نگاه‌ها می‌توانند درست به اندازۀ کلمات یا حتی گاهی بیش از آن‌ها معنادار باشند.
برای مثال برقراری ارتباط چشمی با القای حس صمیمیت و همدلی می‌تواند اعتماد دیگران را به ما جلب کند یا پیام‌های پنهانی را به مخاطب برساند که به زبان آوردن آن در مواردی ناممکن و در موارد دیگر بسیار دشوار باشد.
علاوه بر این، یک ارتباط چشمی خوب قادر است پیش از رسیدن کلام ما به گوش فرد روبه‌رو، به قلب او وارد شود و راه را برای شنیدن و پذیرش آنچه می‌خواهیم بگوییم هموار کند.
چالش‌های رایج در برقراری ارتباط چشمی
اگرچه همۀ ما کم و بیش به اهمیت و نقش موثر برقراری تماس چشمی واقفیم، اما با این حال هنوز افراد زیادی هستند که در انجام این کار مشکل دارند و در این زمینه با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. در این قسمت برخی از رایج‌ترین چالش‌های مرتبط و راهکارهایی برای غلبه بر آن را ذکر کرده‌ایم:
ترس از نگاه مستقیم
برخی از افراد از نگاه مستقیم به چشمان دیگران می‌ترسند. این واهمه ممکن است ناشی از کمبود اعتماد به نفس، ترس از قضاوت شدن یا ایجاد سوءبرداشت باشد.
راهکار: بهترین راه غلبه بر یک ترس، قرار گرفتن دائم در موقعیت آن است. برای غلبه بر ترس از نگاه مستقیم، لازم است در ابتدا تمرین نگاه مستقیم را در آینه، سپس با اعضای خانواده یا افرادی که با آن‌ها احساس راحتی می‌کنید تمرین کنید و به تدریج برای روبه‌رو شدن با افراد دیگر در جامعه آماده شوید.
نداشتن تمرکز و منحرف شدن نگاه
دردنیای پر سروصدای امروز، حفظ تمرکز روی یک موضوع، برای بسیار از افراد به کاری دشوار تبدیل شده است. این موضوع ممکن است هنگام برقراری ارتباط چشمی نیز خود را نشان دهد و چرخش گاه و بیگاه چشمان هنگام مکالمه با دیگران، فرد را به دردسر بیندازد.
راهکار: پیش از آغاز هر گفتگو، به خودتان قول بدهید که به جای این که هنگام گفتگو روی افکار خود متمرکز باشید، به صورت موقت (مثلاً برای سی ثانیه) روی مخاطب متمرکز شویدو تحت هیچ شرایطی سمت دیگر را نگاه نکنید. البته دقت کنید این تمرکز به صورت خیره شدن به طرف مقابل درنیاید.
سوءتفاهمات فرهنگی
در برخی از فرهنگ‌ها برقراری ارتباط چشمی مستقیم (به چشمان دیگران نگاه کردن) ممکن است بی‌ادبی، پرخاشگری یا حتی عملی غیراخلاقی تلقی شود.
بنابراین بهتر است با آگاهی یافتن از فضایی که قرار است ارتباط در آن شکل بگیرد، از سوءتفاهمات جلوگیری شود.
راهکار: قبل از گفتگو با افراد، تلاش کنید در رابطه با پیشینۀ آن‌ها اطلاعات کسب کنید. معمولاً می‌توان با فهمیدن کلیات شخصیت و ارزش‌های یک فرد، دیدگاه درستی از بایدها و نبایدهای ارتباط چشمی با او به دست آورد.
همینطور در صورتی که قصد سفر یا مهاجرت به جای جدیدی را دارید، بهتر است از قبل درمورد فرهنگ آن منطقه و آداب ارتباط چشمی در آن منطقه اطلاعات کسب کنید.
رعایت این نکات می‌تواند تا حد زیادی از بروز سوءتفاهم جلوگیری کند.
بیماری‌ها و ناراحتی‌های چشمی
افرادی که مبتلا به خشکی چشم، التهاب شبکه چشم یا سایر بیماری‌ها و ناراحتی‌های چشمی باشند بیش از دیگران ممکن است در برقراری تماس چشمی دچار مشکل شوند.
راهکار: بهتر است به فکر درمان مشکل چشمانتان باشید. اگر درمان‌های خانگی و موقت بر روی چشمانتان جواب نداد، لازم است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرده و برای رفع مشکل اقدام کنید.
در صورتی که مشکلات چشم شما قابل درمان نباشید یا تنها یک اشکال ظاهری در آن باشد، بهتر است با قبول آن، تلاش کنید ارتباط چشمی موثری با دیگران داشته باشید و اجازه ندهید این بیماری یا نقص ظاهری مانع انتقال پیام شما شود.
۴ تکنیک موثر برای برقراری ارتباط چشمی
همان طور که گفتیم برقراری تماس یا ارتباط چشمی یک مهارت است. با توجه به این که فراگیری مهارت‌ها پس از گذر از دو مرحلۀ اصلی فراگیری مبانی تئوری و یادگیری و تمرین مستمر تکنیک و ترفندها انجام شدنی است، برای فراگیری مهارت ارتباط چشمی نیز لازم است تمرین فراوان داشته باشید.
در این قسمت تعدادی از موثرترین و بهترین تکنیک‌های یادگیری ارتباط چشمی را آورده‌ایم. فراموش نکنید این تکنیک‌ها زمانی نتیجه‌بخش خواهند بود که به صورت منظم تکرار شوند.
۱. تمرین در آینه یا تکنیک به آینه نگاه کن
رو به آینه بایستید و به تصویر چشمان خود نگاه کنید. سپس سعی کنید به طور مستقیم و برای چند ثانیه به آن‌ها خیره شوید.
انجام این کار به شما کمک خواهد کرد تا به تدریج با مستقیم نگاه کردن به چشمان دیگران راحت‌تر کنار بیایید و دیگر احساس معذب بودن نداشته باشید.
۲. تمرین با یک دوست
از یک دوست یا یکی از اعضای خانواده که با او راحت هستید درخواست کنید که با شما تمرین مکالمه کند. سپس تلاش کنید در حین صحبت، تماس چشمی برقرار کنید و آن را حفظ کنید.
انجام این تمرین به صورت منظم (مثلا سه بار در هفته به مدت پانزده دقیقه) می‌تواند اثر شگرفی در مهارت تماس چشمی شما ایفا کند.
۳. تمرین در دنیای واقعی
هنگامی که به خرید رفته‌اید یا در حال صرف غذا در یک غذاخوری هستید، با افراد غریبه‌ای که در آن محل حضور دارند (صندوقدار فروشگاه یا پیشخدمت) ارتباط چشمی برقرار کنید. انجام این کار و ممارست در آن می‌تواند به شما کمک کند تا در موقعیت‌های اجتماعی نیز قادر به برقرار کردن تماس چشمی باشید.
حتی می‌توانید هنگامی که در حال قدم زدن در خیابان هستید، به صورت تصادفی به چشمان دیگران نگاه کنید. البته فراموش نکنید که زیادهروی در این کار ممکن است باعث ایجاد احساس بدی در آن‌ها شود و نباید این نگاه‌ها بیش از چهار یا پنج ثانیه طول بکشد.
۴. تکنیک چهار ثانیه و یک ثانیه
به مدت چهار ثانیه به چشمان طرف مقابل نگاه کنید و سپس برای یک ثانیه نگاهتان را از او بردارید و به جای دیگری نگاه کنید. این تکنیک کمک می‌کند تا در هنگام تمرین برای آموختن این مهارت، در دام زل زدن و خیره نگاه کردن نیفتید.
چرا موقع برقراری ارتباط چشمی مضطرب می‌شویم؟
ترس از قضاوت شدن، کمبود اعتماد به نفس، تجربه‌های ناخوشایند گذشته، مشکلات مربوط به پردازش حسی، اختلالات اضطرابی و تفاوت‌های فرهنگی از جمله دلایلی هستند که باعث می‌شوند هنگام برقراری ارتباط چشمی دچار اضطراب شویم.
همانطور که پیش‌تر نیز گفتیم، کلید ماهر شدن و کاهش اضطراب در این زمینه، تمرین و ممارست فراوان است. اما در صورتیکه این اضطراب پس از مدتی تمرین کمتر نشد یا این‌که احساس کردید بیش از حد معمول مضطرب هستید لازم است در این باره با یک پزشک مشورت کنید.
چه زمانی باید از برقراری تماس چشمی خودداری کنم؟
زمانی که فرد مقابل به صورت آشکار از این نوع ارتباط ممانعت می‌کند، زمانی که در یک موقعیت غم‌انگیز مثلاً مراسم عزاداری هستید و هنگامی که در یک موقعیت مبارزه و بحث هستید نباید با فرد مقابل ارتباط چشمی برقرار کنید.
چگونه می‌توانم با افراد خجالتی یا کم‌رو ارتباط چشمی برقرار کنم؟
در مقابل این افراد، بهتر است از ارتباط چشمی ملایم و کوتاه‌تر استفاده کنید. یعنی به طور متناوب به چشمان فرد و سپس به جای دیگری نگاه کنید.
ضمنا توجه داشته باشید که به هیچ عنوان نگاه خیره نداشته باشید و ارتباط چشمی با افراد خجالتی را با لبخند و حرکات بدن تلطیف کنید تا فضایی صمیمانه ایجاد شود.
چه مقدار ارتباط چشمی لازم و کافی است؟
میزان ارتباط چشمی به مناسبت شما و فرد مقابل، موقعیت و فرهنگی که در آن قرار دارید بستگی دارد. اما به عنوان یک قاعدۀ کلی، نگاه مستقیم به چشمان فرد مقابل برای بیش از ده ثانیه در اغلب موقعیت‌ها نامناسب خواهد بود.
چگونه می‌توانم از زل زدن به چشمان افراد دیگر خودداری کنم؟
به جای تمرکز کردن بر چشمان طرف مقابل، بهتر است به تمام صورت او نگاه کنید. همچنین می‌توانید مثلثی فرضی بین دو چشم و نوک بینی فرد مقابل را در نظر بگیرید و نگاهتان را در این محدوده تنظیم کنید. ضمناً در حین تماس چشمی، از پلک زدن طبیعی استفاده کرده و حرکات بدن و لبخند را نیز از یاد نبرید.
سخن پایانی
به یاد داشته باشیدکه ارتباط چشمی یک مهارت است و هرچه بیشتر آن را تمرین کنید، استادتر خواهید شد. تقویت اعتماد به نفس و انجام تمرین‌های مربوط به مدیریت توجه، به صورت مستقیم بر بهبود این مهارت اثرگذار خواهند بود. بنابراین چنانچه در این دو مورد ضعف دارید، برای رفع آن قدم بردارید و بدین ترتیب با یک تیر دو نشان بزنید.
مطالب پیشنهادی:
