آموزش, کلاس نویسندگی
آموزش جستارنویسی | راهنمای کامل برای صفرکیلومترها
آموزش جستارنویسی شاید در ابتدا بسیار سخت و پیچیده به نظر بیاید. ممکن است با خودتان بگویید من هرگز نمیتوانم جستاری خواندنی بنویسم. اما حقیقت این نیست؛ جستارنویسی کار شیرینی است که تنها با صرف چند ساعت میتوانید کلیات آن را یاد بگیرید و بعد، به تدریج در آن بهتر و بهتر شوید. در این یادداشت، قصد داریم شما را با این نوع از یادداشتها بیشتر آشنا کنیم.
مقدمه
جُستارنویسی و جُستار از واژگان و اصطلاحاتی هستند که این روزها زیاد به گوش میرسند. از کتابهایی که در عنوان اصلی یا فرعی آنها از این کلمات استفاده شده است گرفته تا نویسندگانی که امروز دیگر ترجیح میدهند به جای هر اسم دیگری، یادداشتهای کوتاه و بلند خود را جُستار (مثل گفتار بخوانید) و خود را جستارنویس بنامند.
در این یادداشت میخواهیم ابتدا به صورت مختصر جستار و جستارنویسی را تعریف کنیم و کاربرد آن را توضیح دهیم، بگوییم که جستار چه تفاوتی با سایر گونههای نوشتن دارد، سپس به علاقهمندان، آموزش جستارنویسی بدهیم؛ یعنی به آنان بیاموزیم که اولین جستار خود را به صورت اصولی بنویسند و در نهایت تعدادی از بهترین جستارهای نوشته شده به زبان فارسی را معرفی کنیم.
آیا میتوان یک تعریف جامع برای جستار ارائه داد؟
شاید باورش سخت باشد اما برای جستار یک تعریف جامع وجود ندارد. چراکه یکی از اساسیترین ویژگیهای جستار این است که دامنۀ موضوعی و ساختاری نسبتاً گستردهای دارد و موضوعاتی که در آن مطرح میشود نیز، مرز چندان مشخصی ندارد.
بنابراین نمیتوان راجع به جستار بودن یا نبودن یک نوشته یا جستارنویس بودن یا نبودن یک نویسنده به طور قطعی نظر داد.
جستار چیست و جستارنویسی به چه معناست؟
در جستار، نویسنده نظرات، برداشتها و احساسات شخصی خودش را بیان میکند و بر خلاف رسالههای دانشگاهی که قرار است جامع، کامل و حتیالامکان به دور از نظرات شخصی نویسنده باشند، تنها به ذکر اطلاعاتی میپردازد که خودش گفتن آنها را ضروری میداند.
در جستارنویسی، برخلاف متون علمی و تحقیقاتی، استناد به منابع معتبر الزامی ندارد اما باید توجه داشت که بحث اخلاق در نوشتن همیشه پابرجاست و نباید به این بهانه، هنگام جستارنویسی دست به سرقت از نوشتههای دیگران زد.
موضوعات جستارها نیز متنوعاند و میتوان از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را دستمایهای برای نوشتن یک جستار قرار داد. همچنین برخلاف سایر متون، جستار غالباً متن کوتاهی است و حجم مطالب گفته شده در آن نیز کم است.
خلاصه این که:
جستار، نوعی نثر غیرداستانی است که در آن نویسنده، به صورت غیررسمی در رابطه با موضوعی خاص، نظرات، تجربیات یا افکار خود را بیان میکند و اصلیترین دستمایۀ او برای نوشتن این متن، مشاهدات و تأملات شخصی او هستند.
نویسنده، هنگام جستارنویسی آزادی عمل بالایی برای انتخاب لحن، ساختار و شیوۀ روایت دارد و برخلاف مقالات علمی یا پژوهشی که لازم است حتما بر پایۀ اطلاعات و استدلالهای دقیق و بیطرفانه باشند، بر بیان دیدگاهها و نظرات شخصی نویسنده تمرکز دارد.
مهمترین نقش یک جستارنویس این است که مثل یک راهنما، مخاطب خود را در مسیر شناختن موضوع موردنظر همراهی کرده و با بهرهگیری از یک بیان و زبان آشنا و خلاقانه، دری به سوی دنیای ذهنی خود بر روی آنها باز کند.
اصلیترین تفاوت جستار و سایر متون غیرداستانی این است که هدف از نوشتن آن صرفاً ارائهکردن اطلاعات نیست؛ بلکه برانگیختن تفکر، ایجاد همدلی و به اشتراک گذاشتن تجربیات انسانی اصلیترین هدف جستار است.
جستارنویسی و جستارخوانی چه فایدهای دارد؟
در این بخش از مطلب آموزش جستارنویسی میخواهم نگاهی هم به فواید این کار بیندازم. جستار، به عنوان نوعی نوشته در قالب نثر، کاربردهای متنوعی دارد که برخی از آنها در ادامه به صورت تیتروار ذکر شدهاند و توضیح مختصری برای هر یک آورده شده است:
به اشتراکگذاری تجربیات و دیدگاههای شخصی
جستار فضایی صمیمانه و غیررسمی فراهم میکند تا نویسنده بتواند آزادانه در رابطه با موضوع موردعلاقۀ خود صحبت کند و برداشتها و تجربیاتش را با دیگران به اشتراک بگذارد.
این نوع نوشته، قادر است همدلی و درک متقابل میان افراد با پیشینههای مختلف را بالا ببرد.
کاوش در موضوعات مختلف
جستار، یکی از بهترین ابزارها برای کاوش در موضوعات و مسائل مختلف است. جستارنویسان میتوانند به کمک تحقیق، مطالعه و تأمل در موضوعات گوناگون، آنها را بررسی کنند. جستار، علاوه بر نویسنده، به خواننده نیز کمک میکند تا قضایا را از منظرهای متفاوتی ببیند.
تقویت مهارت تفکر انتقادی
جستارنویسی و جستارخوانی هر دو قادرند به میزان قابلتوجهی مهارت تفکر انتقادی افراد را تقویت کنند.
جستارنویسان با تحقیق و جمعآوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل و استدلال، بررسی دیدگاههای مختلف حول یک مسئله و برقرار کردن ارتباط میان شنیدهها و خواندهها و خوانندگان جستار پس از مواجه شدن با دیدگاههای مختلف، ارزیابی منابع، تجزیه و تحلیل ادعاها و در نهایت تصمیمگیری برای قبول یا رد ایدههای نویسنده، قدم بزرگی در راستای تقویت مهارت تفکر انتقادی برمیدارند.
علاوه بر مواردی که در بالا گفتیم، جستارنویسی به عنوان تفریح، ابزار انتقال خِرد، راهی برای متقاعدسازی و در نهایت یک عامل انگیزاننده نیز کاربرد دارد.
آموزش جستارنویسی | قدم اول برای نوشتن یک جستار چیست؟
نخستین قدم برای نوشتن یک جستار خوب، انتخاب موضوعی است که به آن علاقه و درمورد آن اطلاعات دارید. انتخاب یک موضوع مناسب که در حوزۀ علایق شما قرار دارد، هیجان کافی برای ادامۀ مسیر و خلق یک جستار خواندنی را فراهم خواهد کرد.
برای پیدا کردن موضوع جستارنویسی، میتوانید به سه پرسش زیر پاسخ دهید. هر کدام از پاسخهای شما میتواند ایدهای برای نوشتن یک جستار جذاب و خواندنی باشد.
۱. به چه چیزهایی علاقه دارید؟
به این فکر کنید که دوست دارید راجع به چه چیزهایی بیشتر مطالعه کنید، با آدمها صحبت کنید، دوره و کارگاه آموزشی شرکت کنید و بیشتر تجربه به دست بیاورید؟
میتوانید به گذشتهتان نگاهی بیندازید و ببینید که تا به حال چه کاری را بدون اینکه از بیرون تشویق یا تنبیهی در کار باشد بهصورت منظم انجام دادهاید و برایش زمان و انرژی صرف کردهاید.
۲. درمورد چه چیزهایی در دنیا کنجکاوید؟
کمی وقت بگذارید و فکر کنید که کدام بخش از دنیای وسیع اطرافتان هست که دوست دارید بیشتر دربارهاش بدانید؟ چه سؤالاتی در ذهنتان هست که تا به حال برای پیدا کردن جوابشان فرصت کافی نداشتهاید؟
یکی از سؤالاتی که هیجانزدهتان میکند را پیدا کنید و برای یافتن جواب آن، تحقیقات را شروع کنید. این سؤال و جواب میتواند به یک جستار جذاب تبدیل شود که هم برای شما و هم برای خوانندهاش لذتبخش باشد.
۳. چه تجربیاتی در زندگی داشتهاید که به نظرتان ارزشمند بودهاند؟
از راهحل مشکلات بزرگی که در مسیر زندگی با آن مواجه شدهاید گرفته تا روش آسان باز کردن درب قوطی مربا که به تازگی یادگرفتهاید، میتواند موضوع یک جستار باشد. تجربیات شخصی شما هرچه که باشد، ممکن است بتواند مسیر یک نفر دیگر را قدری آسانتر و کوتاهتر کند.
لیستی از تجربیات زندگیتان درست کنید و آن را در قالب یک جستار با دیگران به اشتراک بگذارید.
آموزش جستارنویسی: چطور جستار بنویسیم؟
اگر با جستوجوی عبارت آموزش جستارنویسی به این صفحه هدایت شدهاید، این بخش از یادداشت بهصورت گامبهگام به شما خواهد گفت باید چه کنید تا یک جستار خواندنی بنویسید.
همانطور که گفتیم نخستین گام، این بود که موضوعی برای نوشتن انتخاب کنیم. بعد از انتخاب موضوع جستار، نوبت تحقیق و جمعآوری اطلاعات است.
اطلاعات جمعآوری کنید
اگرچه گفتیم جستار، نوعی نوشتۀ شخصی است اما فراموش نکنید این نوشته زمانی ارزش پیدا میکند که برای خواننده آوردهای داشته باشد. بنابراین لازم است نسبت به موضوعی که قرار است درمورد آن بنویسید بینش خوبی داشته باشید.
منابع چاپی، منابع آنلاین، مصاحبه با افراد و مشاهده، منابعی هستند که میتوانید از طریق آنها اطلاعات جمعآوری کنید.
اطلاعاتتان را سازماندهی کنید
حالا نوبت اصل مطلب رسیده و زمان نوشتن جستار است!
اول اطلاعاتتان را سازماندهی کنید و آنها را کنار دست خودتان قرار دهید. در این مرحله نمیتوانید تصمیم بگیرید که کدام بخش اطلاعات را لازم دارید و کدام بخش را باید کنار بگذارید. چراکه ممکن است در مسیر نوشتن جستار، لازم باشد از اطلاعات مختلف استفاده کنید.
به سرعت پیشنویس جستار را حاضر کنید
حالا با توجه به اطلاعات سازماندهی شده، پیشنویس اولیۀ جستار خود را به سرعت بنویسید. برای این مرحله بیش از یک ساعت زمان نگذارید و خودتان را برای نوشتن هر آنچه میخواهید بگویید تحت یک فشار زمانی خودخواسته قرار دهید و هرجا لازم شد به اطلاعاتی که از قبل آماده کردهاید برگردید.
نکته: در این مرحله یک عنوان اولیه و یک مخاطب فرضی برای جستار خود در نظر بگیرید.
ویرایش کنید و از بازنویسی فرار نکنید!
به سختترین، طاقتفرساترین و دوستنداشتنیترین بخش آموزش جستارنویسی رسیدیم.
اجازه بدهید چند ساعت یا حتی چند روز از نوشتن پیشنویس بگذرد و بعد، سراغ نسخۀ اولیه جستار خود برگردید.
هرگز بلافاصله بعد از نوشتن نسخه اولیه، ویرایش متن خود را آغاز نکنید.
شما به ساعاتی زمان نیاز دارید تا ایده، در ذهنتان پخته شود و ترتیب منطقی برای گفتن آنچه در ذهن دارید پیدا کنید. ترتیبی که قادر است به بهترین شکل ممکن، منظور شما را به مخاطب برساند.
برای ویرایش و بازنگری، دست و دلبازانه زمان خرج کنید. اگر نوشتن پیشنویس یک ساعت زمان نیاز داشته باشد، بازنویسی آن قطعا به دو ساعت زمان نیاز خواهد داشت. در بازنویسی توجه کنید که هیچ یک از نکات مدنظرتان از قلم نیفتاده باشد.
غلط های املایی و نگارشی را اصلاح کنید و جملات و پاراگرافهای خود را برای وضوح و انسجام بیشتر متن بازبینی کنید. همچنین توجه داشته باشید که در نوشتن جستار، از زبانی استفاده کرده باشید که برای مخاطب فرضی شما دلچسب و گیرا باشد.
ممکن است در این مرحله تصمیم بگیرید کل متن را عوض کنید. هیچ اشکالی ندارد! اگر فکر میکنید این کار میتواند به بهتر شدن جستار کمک کند، حتماً آن را انجام دهید.
عنوانی مناسب و درخور برای جستارتان انتخاب کنید
در مرحلۀ آخر آموزش جستارنویسی، به انتخاب عنوان میرسیم. در این مرحله لازم است یک عنوان نهایی برای جستار خود انتخاب کنید. عنوانی که به صورت هنرمندانه محتوای جستار شما را معرفی کند و خواننده را برای خواندن آن ترغیب کند. عنوان نهایی باید بهتر، گویاتر و زیباتر از عنوان اولیه باشد.
توجه به این چند نکته، به شما در انتخاب تیتر خوب کمک خواهد کرد:
- تیتری انتخاب کنید که بتواند توجه مخاطب را به نوشتۀ شما جلب کند. بدون انتخاب تیتر مناسب، ممکن است نوشتۀ شما خوانندگان چندانی پیدا نکند.
- تیتر خوب، باید به یاد ماندنی و گیرا باشد.
- هرچقدر تیتر شما کوتاهتر باشد، تأثیر آن بیشتر خواهد بود.
- استفاده از کلمات چیست، چرا، چگونه، چطور، چه وقت و … میتواند تیتر جذابی برای نوشتۀ شما خلق کند.
- استفاده از عدد در تیتر برای مخاطب جذاب است؛ مثلاً ۱۰ راز من پختن یک قرمهسبزی خوشمزه!
- هرگز در تیتر، دروغ به خورد مخاطب ندهید؛ این کار اعتماد او را به شما از بین خواهد برد.
- کنجکاوی مخاطب را تحریک کنید.
ساختار استاندارد یک جستار (پیشنهادی)
اگر بخواهیم آموزش جستارنویسی را درست و اصولی به پایان برسانیم، لاجرم باید نگاهی هم به ساختار استاندارد یک جستار بیندازیم. هرچند دست نویسنده در نوشتن این گونه از متون باز است و هرکس ممکن است بنا به سبک خود، شیوهای متفاوت را برای نوشتن برگزیند، اما میتوان گفت یک جستار اصولی بهتر است سه بخش داشته باشد:
الف) مقدمه
در این بخش از جستار، به بیان اهمیت مسئله و جایگاه آن بپردازید. برای مثال، فرض کنید میخواهیم جستاری با عنوان «سعدی، معلم بزرگ اخلاق و ادب» بنویسیم. بخش مقدمه را میتوانیم به جایگاه سعدی و تأثیر او در فرهنگ ایرانیان اختصاص دهیم.
ب) بدنۀ اصلی
بدنۀ اصلی، درحقیقت طولانیترین بخش جستار است و در آن، به شرح کامل دغدغۀ خود میپردازیم. برای مثال، بدنۀ اصلی جستاری که در بالا مثال زدیم میتواند به بیان دلایلی که سعدی را معلم بزرگ اخلاق و ادب میدانیم اختصاص یابد.
ج) جمعبندی
هرگز مخاطب خود را میان زمین و هوا رها نکنید. وقتی اصل حرفتان به پایان رسید و بخش بدنۀ اصلی تمام شد، نوبت جمعبندی است. در این بخش، مطلب را با مرور سریع آنچه گفته شد، یک شعر مرتبط یا یک جملۀ به یادماندنی تمام کنید.
تلاش کنید پایانی به یاد ماندنی برای جستار خود بنویسید که تا مدتها در ذهن مخاطب باقی بماند.
نمونههایی از بهترین جستارهای فارسی
- رسالۀ دل و جان اثر خواجه عبدالله انصاری
- جستارهایی در باب عشق اثر آلن دوباتن
- فقط روزهایی که مینویسم اثر آرتور کریستال
- هیچ چیز آنجا نیست اثر آنی دیلارد
- این هم مثالی دیگر اثر دیوید فاستر والاس
- لذتی که حرفش بود پیمان هوشمندزاده
- اتاقی از آن خود ویرجینیا وولف
نکاتی برای نوشتن جستارهای بهتر
۱. برای اینکه بتوانید جستارهای خوبی بنویسید، لازم است برای مدتی این کار و تمرین برای آن را وارد برنامه روزانۀ زندگیتان کنید. برای مثال لازم است یک برنامه منظم برای تمرین در نظر بگیرید و همه روزه –یا حداقل چند روز در هفته– یک ساعت مشخص در روز را برای نوشتن جستار در نظر بگیرید.
۲. یک دفترچه یادداشت همهجا همراه خود داشته باشید و هر موضوعی که به نطرتان میآید را در آن بنویسید. از موضوعات مهم و جنجالی گرفته تا موضوعاتی که ظاهراً بی اهمیت هستند. این دفترچه علاوه بر اینکه میتواند به شما در یافتن موضوعات بهتر کمک کند، باعث افزایش حساسیت شما به محیط اطراف نیز خواهد شد.
۳. برای بهتر نوشتن، لازم است خوانندۀ قهاری باشید. نمیتوانید بدون اینکه آثار باکیفیت نوشتاری را خوانده باشید یک اثر باکیفیت خلق کنید. بنابراین همزمان که مینویسید، باید خواندن را هم جدی بگیرید.
برای آشنایی با کتابهای خواندنی، میتوانید نگاهی به بخش کافهکتاب آقای صحنه بیندازید.
سخن پایانی
نوشتن جستار و تلاش برای نوشتن جستارهای بهتر، یکی از تصمیمهایی است که میتواند زندگی شما را به قبل و بعد از خودش تقسیم کند. شما پس از مدتی تمرین جستارنویسی، دنیا را به گونهای خواهید دید که قبلاً هرگز نمیدیدهاید و درونیات خود را طوری توصیف میکنید که قبلاً نمیتوانستهاید.
بنابراین حتی اگر فکر میکنید که جستارنویسی یک کار بیهوده و تشریفاتی است، آن را به عنوان یک تفریح کمهزینه امتحان کنید!
مطالب پیشنهادی:
